Śmierć siostry zamordowanej przez Niemców
Czy wówczas Pan wiedział gdzie przebywa ojciec?
«Nie, nie wiedziałem, dowiedziałem się dopiero po upływie ponad roku, prawie dwóch lat. Właściwie straciliśmy po nim ślad. W tym samym czasie, już na samym początku wojny, do miasta wkroczyli Niemcy. Jeszcze byliśmy w niewoli kiedy Niemcy weszli do Wilna, a jeśli chodzi o moją córkę, to moja córka, nie, moja siostra, moja siostra i dziadek zostali rozstrzelani pół roku później w Ponarach [polska nazwa Paneriai, dzisiejsza Litwa, miejsce masowych egzekucji Żydów wileńskich], miejsce, gdzie większość Żydów została wymordowana. »
Czy Pan wie, kiedy Pana matka dowiedziała się o losach siostry?
«Tak, oczywiście. Dowiedzieliśmy się po powrocie do Wilna. Tak na dobrą sprawę, to tylko po to wróciliśmy do Wilna. Wtedy zamierzaliśmy opuścić ZSRR, ponieważ byli obywatele polscy mogli wyjechać z ZSRR, ale przedtem postanowiliśmy pojechać do Wilna, dowiedzieć się, co się stało z rodziną, przynajmniej częściowo, ponieważ moja mama przez dłuższy czas nie wierzyła, że siostrę zabili. Tak myślała, dlatego że rodzina mówiła świetnie po polsku, a mój dziadek władał niezliczoną liczbą języków.
Miał wąsy jak polski szlachcic, a raczej jak rosyjski pułkownik. Przed wojną zarządzał fabryką wódki, a podstawowym surowcem do produkcji były ziemniaki dostarczane z polskich folwarków. Mógł więc się ukrywać u szlachty polskiej. Ponadto w rodzinie obydwaj mamy niebieskie oczy, a moja siostra miała oczy prawie błękitne, to powinni byli się ukrywać. Ale mój dziadek uważał, że jedynym cywilizowanym narodem w Europie są Niemcy, natomiast Rosjanie nie są cywilizowanym narodem. Brało się to stąd, że podczas pierwszej wojny światowej, kiedy Niemcy okupowali Wilno, mój dziadek uważał, że owszem, byli bezwzględni, ale za to kulturalni i zdyscyplinowani i nie wyobrażał sobie, że byliby zdolni do zabijania ludzi. Ale tym razem było inaczej. Dziadek znalazł się w gettcie. Kiedy przyjechaliśmy do Wilna, nie mieliśmy konkretnych dowodów, ale odnaleźliśmy człowieka, który widział grupę ludzi wychodzących z getta. Wśród nich rozpoznał mojego dziadka i widział jak pędzili w stronę Ponar to znaczy na miejsce egzekucji.»
Kiedy był Pan w Ałtaju, słyszał Pan o masowej zagładzie Żydów ?
« Nie, to było niewyobrażalne. Nikt o czymś takim nie myślał. Nie mieliśmy o tym pojęcia. »