TemaTyczny
Śmierć STALINA
5 marca Stalin umiera w wieku 74 lat. Miliony obywateli radzieckich jak i komuniści na całym świecie pogrążeni są w żałobie.
U więźniów gułagów budzi się nadzieja wolności. Wszyscy pamiętają ten dzień, kiedy to na porannym apelu dowiedzieli się o śmierci Stalina.
W najbardziej oddalonych wioskach Syberii i Azji Centralnej, gdzie setki tysięcy rodzin żyło na dożywotnim zesłaniu, opinie są podzielone. Niektóre dzieci wracają ze szkoły zbulwersowane widząc rozpaczające nauczycielki i wystraszonych kolegów, jedni płaczą, a drudzy oddychają z ulgą. W domu rodzice są pełni nadziei, w ich oczach widać błysk w oczekiwaniu na coś nowego, ale nie dają nic po sobie poznać z obawy przed konsekwencjami okazywania radości.
Po śmierci Stalina ogłoszono kolejne amnestie, przeprowadzono ważne reformy i zniesiono masowy system łagrów. Mimo tego trzeba było czekać latami na wypuszczenie na wolność i powrót do domu.
Rimgaudas Ruzgys: Życie po śmierci Stalina
Rimgaudas Ruzgys: „Potem, po śmierci Stalina było już trochę lepiej. Wtedy młodzi Litwini zaczęli kupować rowery… Nasza rodzina kupiła mały motor K125. Pojechaliśmy po ten motor, wtedy byłem jeszcze młodzieńcem, aż do stolicy Ułan-Uden, oddalonej o 150 km. W drodze powrotnej jechałem na tym motorze, przez pola i lasy, mimo że nie miałem prawa jazdy, ani pojęcia o prowadzeniu… Było nas pięciu czy sześciu na tych motorach. Nieco później, jak mieliśmy 15-16 lat, już po śmierci Stalina, zaczęliśmy organizować imprezy, tańczyliśmy, dziewczęta uszyły tradycyjne stroje ludowe. Każdy starał się jak umiał. Urządzaliśmy przedstawienia w naszej osadzie, bo wielu ludzi już od dosyć dawna tam mieszkało. Niektórym udało się zorganizować instrumenty muzyczne, zaczęli grać, powstały małe zespoły pieśni i tańca. Byli i młodzi i starsi, jedni grali na akordeonie, inni na skrzypcach, na perkusji, dziewczęta grały na gitarze. Wieczorem zbieraliśmy się przed barakami i tańczyliśmy. Bywało, że graliśmy podczas regionalnych świąt i to była dla nas dodatkowa atrakcja. Stopniowo życie się zmieniało.
Mróz, radio i płacz
Ogłoszenie śmierci Stalina w dniu, kiedy panował siarczysty mróz, na trwałe i z ogromną precyzją zapisało się w pamięci Kasimira Gendelsa, nawet jeśli śmierć dyktatora nie pociągnęła za sobą natychmiastowych i radykalnych zmian. Polityczna odwilż nadeszła nie tak od razu.
Antanas Seikalis wspomina dzień śmierci Stalina
« W dniu pogrzebu Stalina nie zawieźli nas do pracy. Zebrali nas na centralnym placu obozowym i punktualnie o dwunastej kazali zdjąć czapki z głowy. Wtedy jeszcze było zimno.
Wśród nas byli Polacy. Nie było ich widać, bo stali z tyłu za innymi więźniami. Zdjęli czapki i zaczęli podrzucać je do góry.
Ale nie wiedzieli, że z wieży strażniczej pilnował nas kapitan KGB. Zobaczył, co się dzieje, ale nie widział kto to robi.
Przez jakiś czas nikogo nie ukarano, ale dwa tygodnie później przesłuchiwali każdego z osobna. Nikt nie wydał Polaków. W każdym razie pośmialiśmy się zdrowo, kiedy rzucali tymi czapkami w górę, żeby uczcić wydarzenie. Nigdy nie zapomnę pogrzebu Stalina! W sumie to są dobre wspomnienia. »
Eela Lõhmus dowiaduje się o śmierci Stalina w obozie w Kołymie
Eela dowiaduje się o śmierci Stalina w obozie w Kołymie.
Opowiada, jak po tym wydarzeniu zrywano z ubrań naszywki z numerami więźniów.
Antanas Panavas: Złagodzenie reżimu obozowego
“To było jeszcze przed śmiercią Stalina w marcu 1953 r. Zaobserwowaliśmy skutki śmierci jednego człowieka na cały system. Najpierw myśleliśmy: Stalin nie żyje i to wszystko. Ale nagle poczuliśmy, że odgórnie zachodzą zmiany. Mogliśmy czytać gazety, słuchać radia. Łatwiejsze były kontakty z kierownictwem łagrów, dotychczas musieliśmy zgłaszać się co dwa tygodnie do podpisania rejestru i tym samym potwierdzić, że nie uciekliśmy. My jako wcześniejsi zesłańcy litewscy żartowaliśmy, że zapisaliśmy już kilka ksiąg rejestrów. Trzeba było stawiać się do podpisu w imieniu wszystkich członków rodziny.”
