TemaTyczny
Tereny anektowane przez ZSSR - 1939-1941
Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow, niemiecko-radzieckiego traktatu podpisanego w sierpniu 1939 r. zawierającego tajne klauzule o podziale Europy Środkowej i Wschodniej między dwoma nowymi sojusznikami, w latach 1939-40 Stalin podejmuje kolejny etap ekspansji na Zachód. Procesowi stalinizacji na nowo zdobytych terytoriach towarzyszy represja, której ofiarą padają byłe elity i inne tzw. „kontrrewolucyjne wrogie elementy społeczne”.
W 1940 r. trzy fale deportacji mają miejsce z terytoriów polskich anektowanych na Ukrainie i z tzw. Zachodniej Białorusi. Wywózki obejmują byłych cywilnych kolonistów oraz tzw. osadników, miejscowe elity i część uchodźców ( głównie Żydów) uciekających w obawie przed prześladowaniami z zachodnich terenów Polski okupowanych przez Niemców. Kolejna fala deportacji rozpoczyna się na wiosnę 1941 r. : 22 maja z Ukrainy Zachodniej, następnie w nocy z 19 na 20 czerwca z Mołdawii.
Wielu dorosłych mężczyzn „ głowy rodziny” często skazywano na przymusowe roboty w obozach pracy, a kobiety i dzieci wywożono na Syberię i do Kazachstanu w celu zaludniania tamtejszych terenów w tzw. koloniach specjalnych. Tym sposobem ponad 500 tysięcy ludzi zostało wysiedlonych w głąb Rosji.
Aresztowanie Anny Stasiewicz (w wersji oryginalnej - RU)
Anna Stasiewicz została deportowana z rodziną 10 lutego 1940 roku, ponieważ jej ojciec był kolonistą wojskowym.
Docierają słuchy o deportacjach przed czerwcem 1941 r. (VO)
NKWD ma problemy z zachowaniem w tajemnicy akcji deportacyjnych. Dzięki ciotce ze strony ojca, do rodziny Silva Linarte dochodzą pogłoski o planowanej akcji na kilka dni przed 14 czerwca 1941. Ale ojciec tym pogłoskom nie wierzy.
Mama Silvy Linarte zapomina zabrać ubranka dla niemowlęcia
O przeżyciu poczas zesłania na Syberię decyduje przede wszystkim to, czy w momencie aresztowania zabrało się ze sobą ciepłe ubrania. Niektórzy zabierają ze sobą zimową odzież, inni, w pośpiechu i poganiani przez żołnierzy zapominają zabrać ze sobą tobołki z nieodzownymi rzeczami. Tak się też stało z matką Silva Linarte, która opuszczając dom zapomina zabrać ubranka dla niemowlęcia. Niemowlę umiera w czasie transportu pociągiem.
(V0)
Austra et Lilija wspominają aresztowanie w 1941 r.
Niektórzy obawiają się najgorszego. Tak jest w przypadku ojca sióstr Austra et Lilija, który jest przekonany, że cała rodzina zostanie natychmiast rozstrzelana. Rodzina aresztowana jest w środku nocy, dzieci nie mają nawet czasu założyć inne ubranie.
Odmowa obywatelstwa radzieckiego
i aresztowanie
Kiedy hitlerowcy napadają na Polskę we wrześniu 1939 r. Henry Welch ucieka z matką na Wschód i znajdują się w strefie radzieckiej. Na początku matka odmawia przyjęcia obywatelstwa radzieckiego i kiedy w końcu podejmuje taką decyzję, jest już za późno i rodzina zostaje aresztowana.
Mama pojechała do swojej kuzynki Adeli do Lwowa, która tam się schroniła. Oni byli bardzo szczęśliwi, bo jej mąż był komunistą. Dostał dobrą posadę i chciał zostać, bo Rosja dla niego to był raj!
Po powrocie mama zmieniła zdanie i poszła na policję, żeby dali jej obywatelstwo radzieckie.
Na szczęście było już na to za późno, bo o czwartej nad ranem usłyszeliśmy łomotanie do drzwi. NKWD aresztowało mnie i moją matkę.
Na dworze czekał na nas zaprzężony w konie wóz, na którym siedziała już inna rodzina. Dwóch nkawudzistów usiadło tak, żeby uniemożliwić nam jakąkolwiek ucieczkę.»
Andrej Ozierowski wspomina o represjach z byle jakiego powodu
Będąc nauczycielem przeciwstawił się prowadzonej wówczas przez rząd radziecki polityce alfabetyzacji. Był świadkiem represji, które na wsi były na porządku dziennym.
Aresztowanie rodziny Diany Kratish
Rodzina Diany Kratish zatrzymana jest nie 14, ale dwa dni później, tzn.16 czerwca, ponieważ ojciec był w tym dniu nieobecny. Niemniej w archiwach opublikowanych tytułem rehabilitacji, zapis wskazuje, że zarejestrowani są jako deportowani w dniu 14 czerwca.
Andriej Ozierowski: sytuacje trudne do zniesienia
Wywłaszczani przemocą chłopi buntują się i stawiają opór władzy radzieckiej. Jest im niezwykle trudno zająć stanowisko między Niemcami, ukraińskimi nacjonalistami i postawą proradziecką.
Daleka droga Długa podróż do Morza Łaptiewów
Dawid Józefowicz został najpierw wywieziony do Ałtaju, a następnie na północ od koła podbiegunowego.
(skrócona relacja - pełna relacja z biografią Davida Jozefovitcha)
Bardzo daleka droga
Dawid Józefowicz został najpierw wywieziony do Ałtaju, a następnie na północ od koła podbiegunowego.
Fotografie ślubne rodziców Eela
© Eela Lohmus
Dom Eela
© Eela Lohmus
Eela w wieku 2 lat
© Eela Lohmus
Fotografie ślubne rodziców Silvy
© Silva Linarte
Silva z rodzicami
© Silva Linarte
Siostry Zalcmane z rodzicami
© Austra Zalcmane
Chutor rodziny Zalcmanisów przed anektowaniem przez ZSRR
© Austra Zalcmane
Przed aneksją – czasy przed sowiecką okupacją w pamięci deportowanych
Deportacja czerwcowa 1941 r. wiąże się z oddzielaniem ojców od rodzin. Dzieci często po raz ostatni widzą swojego ojca, który został skazany na wywózkę osobnym transportem do obozów przymusowej pracy. Po raz ostatni również widzą swe matki w rozkwicie kobiecości i elegancji, zanim ciężka praca nie zaznaczy swym piętnem ich twarzy i sylwetki.
Przywołanie czasu aresztowania jest okazją do powrotu do przeszłości rodziny i wyidealizowanego obrazu epoki przed dojściem do władzy Sowietów. Zdjęcia rodzinne, przedstawiające domy i szczęście ogniska domowego stanowią cudem uratowane relikwie minionej epoki. Oglądając fotografie z dzieciństwa rodzi się tęsknota połączona z bolesnym smutkiem z powodu utraty najbliższych.