TemaTyczny

Liczni świadkowie pamiętają przybycie do baraków na Syberii, w których żyły tylko kobiety i ich dzieci. Ten świat kobiet niejednokrotnie powraca w opowiadaniach ; często jedynym mężczyzną jest przychodzący do osady, raz w miesiącu, komendant w celu ewidencji rodzin tam żyjących bez prawa opuszczania miejsca zamieszkania. Mężczyźni, ojcowie rodzin, przebywają w łagrach, z których jednym dane jest wrócić, innym niestety nie.

Niektóre instrukcje dotyczące deportacji stanowią dokładne „Instrukcje odnośnie rozdzielenia zesłanych rodzin od głowy rodziny”. 

Niektóre nakazy deportacji stanowią dokładne ,,Instrukcje odnośnie rozdzielenia zesyłanych rodzin od głowy rodziny”. Mężczyzna jest a priori bardziej niebezpieczny od kobiety i ta segregacja jest w gułagach bardzo duża. 

Prawdą jest również, że represje najciężej dotknęły mężczyzn. Przed wojną, więcej niż 90% populacji w łagrach stanowili mężczyźni. Jest ich jeszcze 80% po wojnie, nawet biorąc pod uwagę istniejące obozy dla kobiet, jak słynny obóz w Ałdżir w Kazachstanie. Wiele oskarżeń sprzed wojny wyraźnie skierowano przeciwko żonom zesłańców, wrogów ludu. Wytoczone procesy były wyrazem bardzo silnej segregacji, typowej dla systemu represji, nie tylko w działaniach, ale także w samych władzach represjonujących.  

Niemniej, do sfeminizowanego świata zesłań, dochodzi szczególnie zwiększona feminizacja w świecie sowieckim po drugiej wojnie światowej. W ZSRR w latach powojennego stalinizmu nastąpiła liczebna przewaga kobiet, z powodu tragicznego w skutkach konfliktu światowego, który kosztował ZSRR 26 milionów ofiar, głównie mężczyzn. Pokolenie dorosłych ludzi, którzy brali udział w walkach,  szczególnie naznaczone jest zachwianą równowagą między płciami.

Statystyki

Wydawałoby się, że ogólne statystyki dotyczące zesłań, jakimi dysponujemy po drugiej wojnie światowej, zaprzeczają relacjom naszych świadków. Dnia 1 lipca 1952 r. oszacowano liczbę deportowanych na trochę mniej niż 800 000 mężczyzn, na ponad milion kobiet, trochę mniej niż 900 000 dzieci i 44% mężczyzn wśród dorosłych. Czyżby wrażenie świadków było niezgodne z rzeczywistością ? Czy świadkowie chcą przekazać wyłącznie wizję kraju radzieckiego po drugiej wojnie światowej, a nie świata z czasów zesłań? Należy w efekcie poznać szczegóły, aby wzmocnić ich relacje, albowiem ogólny spis specjalnych przesiedleńców wyjaśnia wiele czynników, niemniej jednak nie daje takiego wyobrażenia, jak opisane przez naszych świadków. Spisy te zawierają po części chłopów deportowanych między rokiem 1929 a 1932, bez oddzielenia mężczyzn, kobiet i dzieci.  Podobnie było poczas drugiej wojny światowej, kiedy deportowano w całości, jako jeden „blok” tzw. „narody ukarane”, bez oddzielania mężczyzn od kobiet i dzieci. Niemcy nadwołżańscy, Czeczeńcy, Ingusze, Grecy, itd., byli wywożeni na ziemie Azji Centralnej. Natomiast przede wszystkim po wojnie, na terytoriach anektowanych, odseparowywano mężczyzn od pozostałych członków rodziny, kiedy byli podejrzewani o walkę przeciwko władzy sowieckiej.

Przewaga mężczyzn 

Segregacja rozpoczyna się już w momencie aresztowania. Rozprzestrzenia się ona rozmaicie na terytoriach deportacji, ponieważ w tym świecie  jeszcze bardziej odczuwalna jest  w relacjach, w których dominują mężczyźni, co charakterystyczne jest dla społeczeństwa sowieckiego po wojnie. Ta dominacja mężczyzn obejmuje specjalizację zawodową, dominację polityczną i aparat represji. Komendantami są zawsze mężczyźni. Mężczyźni wykonują zawody o nawyższych kwalifikacjach, szczególnie  w dziedzinie rozwijającej się techniki w świecie produkcji przemysłowej, podczas gdy kobiety stanowią niewykwalifikowaną siłę roboczą. Mechanizacja bezpośrednio kojarzy się z postacią mężczyzny, podczas gdy kobiety skazane są na wykonywanie prac niewymagających kwalifikacji i o powtarzających się czynnościach. W ZSRR migracje spontaniczne robotników nie pokrywają się ze schematami, jakie obserwuje się w tym czasie w Europie Zachodniej. I właśnie Europa Zachodnia szeroko zaapelowała do siły roboczej – imigrantów, aby sprostać deficytowi niewykwalifikowanej siły roboczej i stworzyła grupy społeczne członków należących do warstw najbardziej upośledzonych społecznie. W ZSRR nie było takich ruchów migracyjnych. Nawet w latach siedemdziesiątych XX wieku nie zaobserwowano ruchów migracyjnych pochodzących z południowych republik ZSRR (Azja Centralna), podczas gdy  po drugiej wojnie światowej władze traktowały je jako potencjalną siłę roboczą. Wykorzystuje się więc często kobiety, żeby nadrobić niedobór mężczyzn.

Kobiety na zesłaniu

Nie wszystkie zdjęcia są dowodem silnej obecności kobiet na zesłaniu. Niektóre, w efekcie, są wyrazem wyraźnej segregacji: brygady pracy organizowane są na zasadzie oddzielenia mężczyzn i kobiet. Współżycie w grupie było również często oparte na zgrupowaniu oddzielnie dziewcząt i chłopców.

Natomiast niektóre zdjęcia bardzo wyraźnie pokazują silną obecność kobiet. Jakkolwiek by nie było, wyrażają one pewną atmosferę, w której kwestia płci jest zasadnicza. 

Kobiety w pracy

Bardzo wiele zdjęć z miejsc pracy przedstawia grupy kobiet, czasami w otoczeniu kilku mężczyzn, co może świadczyć o tym, że świat zesłańców był bardzo często światem kobiet. Nie można jednak wykluczyć, że brygady robocze były czasem organizowane w taki sposób, aby oddzielić mężczyzn od kobiet.

Niemniej jednak zdjęcia te pokazują, że kobiety wykonywały wiele prac fizycznych, które w tamtych czasach tradycyjnie były zarezerwowane dla mężczyzn.

Grigorij Kowalczuk wspomina brak mężczyzn

Grigorij Kowalczuk: brak dorosłych mężczyzn