TemaTyczny
Specjalne WYSIEDLENIA
Pod rządami Stalina miało miejsce w sumie ponad sto akcji deportacji, ale pierwszą i największą masową deportacją była niewątpliwie wewnętrzna deportacja chłopstwa radzieckiego. W latach 1930-31 ponad million osiemset tysięcy kułaków potraktowanych jako niepożądane elementy i których podejrzewano o wrogie nastawienie do kolektywizacji, zostało przymusowo „przesiedlonych ” na Daleką Północ z regionów o bardzo urodzajnej ziemi, słynnej z uprawy pszenicy. Zostali oni zesłani do regionów, gdzie panowały wrogie człowiekowi warunki naturalne: na Ural, na Syberię i do Kazachstanu. Tak zwane specjalne osiedlenie, według określenia aparatu represji, miało na celu ujarzmienie wroga, jak i podporządkowanie sobie terytoriów. Celem była reedukacja tzw. wrogów reżimu i rozwój nowo podbitych terytoriów.
Tzw. „ rozkułaczanie ” w latach trzydziestych aż do końca lat pięćdziesiątych wprowadziło system specjalnego osiedlania opartego o potężny aparat biurokratyczny, któremu podporządkowani byli tzw. specjalni przesiedleńcy. Miało to oznaczać zwrot w polityce Stalina.
Wywłaszczeni chłopi, oderwani od rodzimych korzeni wraz z rodzinami, byli skazani bezterminowo na przymusowe osiedlenie i pracę w osiedlach nadzorowanych przez komendanturę NKWD. W historii represji sowieckich ta pierwsza fala masowych wewnętrzych deportacji nie tylko stworzyła ramy i zasady, jak i rozpowszechniła system kolejnych przymusowych zesłań ludności w głąb ZSRR w okresie sprawowania władzy przez Stalina.
Według obliczeń, w dniu śmierci Stalina, na terytorium Związku Radzieckego znajdowało się ponad dwa miliony osiemset tysięcy specjalnych osiedleńców. Wchodzili oni w skład ustalonej przez aparat represyjny trzydziestu kategorii ludności według kryteriów społecznych, etnicznych, wyznaniowych, politycznych lub czysto geograficznych.
-
Pierwsze osiedla chłopów zesłanych na Daleką Północ
Construction du camp de transit de Makarikha, district de Kotlas. Février 1930
© Archives de l'UVD de la région d'Arkhangelsk
Construction du camp de transit de Makarikha, district de Kotlas. Février 1930
© Archives de l'UVD de la région d'Arkhangelsk
Prowizoryczne baraki dla rodzin zesłańców, Szeleksa, Rejon plesiecki, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Przysposobienie drogi prowadzącej do miejsc zasiedlania, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Przejściowy łagier przed wybudowaniem stałych osiedli, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Budowa komunałek w osiedlach zesłańców, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Specjalne osiedle w Akan, Rejon oneski, 1931 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Wnętrze baraku, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Chłopki pracujące na karczowisku w celu przygotowania gruntu pod uprawę gleby, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiegoFermerPierwsze osiedla chłopów zesłanych na Daleką Północ
Poniższe fotografie pochodzą z propagandowego albumu NKWD z archiwów Centrum Informacji Milicji w Archangielsku. Należy podkreślić wyjątkowy charakter tych materiałów, albowiem oficjalne archiwa przedstawiające deportację z czasów stalinowskich są niezwykle rzadkie.
Album opatrzony tytułem „Osiedla pracy w regionie Północnym i w Komijskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Radzieckiej - ASRR Komi w latach 1930-37”, zawiera ponad trzysta zdjęć wykonanych prez NKWD w dwóch odrębnych okresach: pierwszy etap deportacji (1930-31) i rok 1936, w którym uchwalono tzw. Konstytucję stalinowską głoszącą zwycięstwo socjalizmu nad wrogiem. Fotografie te stanowią ilustrację jednego spośród jedenastu tematów przedstawionych w tym albumie: budowę osiedli, rewaloryzację gruntów rolnych, hodowlę, rolnicze budynki gospodarcze, pracę w przemyśle, rzemiosło, życie codzienne i kulturę, place zabaw i ogródki dla dzieci i służbę zdrowia.
W ściśle tajnym raporcie władz radzieckich, tym razem opatrzonym materiałem zdjęciowym, regionalna władza NKWD z wielką gorliwością pokazuje wielkie postępy osiągnięte w ciągu ostatnich siedmiu lat przez organy zajmujące się specjalnym osiedlaniem.
Czy jest to rodzaj pamiątkowego albumu z okazji dwudziestej rocznicy Rewolucji Październikowej czy raczej chodzi o asekuracyjny raport, który ma chronić rolę i funkcję władz wykonawczych ? Nic nam nie wiadomo na temat motywów tej wewnętrznej propagandy. Natomiast przekaz w nim zawarty nie budzi najmniejszych wątpliwości: udało się zapanować nad wrogim środowiskiem naturalnym, a wrogowie ustroju z właściwym efektem przeszli proces reedukacji.
Niezależnie od celów propagandowych, album ten wyjawia tragiczną prawdę: krańcowo wrogie człowiekowi środowsko naturalne, ubóstwo przesiedleńców, ciężki los zesłańców zmuszonych nie tylko do życia w szałasach podczas srogiej zimy, ale i do pozowania przed obiektywem aparatu fotograficznego ich katów.
Ta galeria zdjęć pozwala prześledzić szlak przebyty przez zesłańców i zobaczyć ich osiedla.
Poniższy opis oparty jest na faktycznych informacjach zwartych w legendach albumu NKWD.
-
Sowietyzacja w kolorze biało-czarnym
Brygada uczestników „kolonii pracy” przydzielonych do wyrębu lasu, 1938 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Brygada koronczarek i hafciarek spółdzielni pracy w Czuriłowsku,rejon totemski, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Warsztat stolarski w osiedlu pracy przymusowej, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Maszyna parowa, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Kolejka wisząca do transportu drewna, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Oddział pionierów w szkole osiedla pracy przymusowej, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Nauka szkolna dzieci uczestników „kolonii pracy” , 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Aktywiści osiedla pracy, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Kółko uczestników „kolonii pracy” zapoznających się z uchwałami VII Nadzwyczajnego Zjazdu Rad ZSRR
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Amatorskie kółko muzyczne w osiedlu pracy przymusowej, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Poprawa życia codziennego uczestników „kolonii pracy”, 1936 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Stachanowiec A.R. Befort
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Stachanowiec A.P. Ławrientiew
© Archiwum UWD obwodu archangielskiegoFermerSowietyzacja w kolorze biało-czarnym
W albumie ze zdjęciami NKWD brakuje tylko kolorów (zob. zdjęcie „Pierwsze osiedla chłopów przesiedlonych na Daleką Północ”), stanowi on ilustrację tego, co władze traktują jako sowietyzację.
Legenda pod zdjęciem jest jednoznaczna: “Osiedla pracy kształtują nowego człowieka”, niemniej zdjęcie mówi samo za siebie. Na zesłaniu jak i we wszystkich stronach ZSRR następuje rozwój kolektywizmu, praca odbywa się tylko i wyłącznie w brygadach zarówno męskich jak i żeńskich. Zdjęcia upamiętniają zbiorowy trud i dumę z mechanizacji rolnictwa.
Nowe wartości społeczne przenikają do społeczeńswa poprzez przynależność „rozkułaczonych” do zbiorowych organizacji: uczniowie wstępują do organizacji pionierów, powstają kluby aktywistów działających pod czujnym okiem Stalina lub amatorskie zespoły muzyczne. Obraz wystrojonej rodziny przy suto zastawionym stole stanowi doskonały symbol awansu społecznego. Natomiast portrety ludzi, któym przyznawano tytuł stachanowca są mniej podretuszowane, albowiem zostali oni przewodnikami pracy przechodząc przez poprawczy obóz pracy. Czy te niesamowite zdjęcia niejakiego A.R. Berforta i A.P. Ławrientiewa, którzy wyglądają jak więźniowie łagru w dzień po aresztowaniu, nie pokazują prawdziwego oblicza NKWD ?
Poniższe legendy pochodzą z albumu NKWD.
Dwie ostatnie legendy w całości brzmią następująco:
12. Stachanowiec A.R. Befort, hodowca świń w osiedlu pracy „Niemieckij” wyhodował czternaście prosiąt tej samej maciory.13. Stachanowiec A.P. Ławrientiew, ogrodnik-sadownik w osiedlu pracy„Niemieckij”. W 1936 r. otrzymał nagrodę 75 rubli od Obwodowego Komitetu Wystaw za osiągnięcia w dziedzinie ogrodnictwa.” -
Estetyka postępów w Związku Radzieckim
Osiedle pracy „Norminga”, obwód Konocha, Rejon Północny, 1930-1931 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Domki z kwaterami dla dwóch rodzin w osiedlu pracy w Rejonie Północnym, 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Barak dla dzieci w specjalnym osiedlu, Rejon plesiecki, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Dzieci przed szkołą w osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Szpital w specjalnym osiedlu pracy, Rejon Chołmogory, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Szpital w specjalnym osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Rozdawanie przydziału chleba kułakom, rejon Chołmogory, 1930 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Sklep w specjalnym osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Obora w czasach organizowania specjalnego osiedla pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Obora w specjalnym osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Wytwórnia smoły w specjalnym osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiego
Klub w w specjalnym osiedlu pracy w 1937 r.
© Archiwum UWD obwodu archangielskiegoFermerEstetyka postępów w Związku Radzieckim
Przedstawiany obraz rozwoju Związku Radzieckiego nie zawsze wiąże się z wykonaniem kolosalnych planów budowy przez więźniów gułagów czy też z realizacją potężnych kombinatów przemysłowych typowych dla rządów Stalina. Postęp osiągany jest również dzięki mniejszym przedsięwzięciom, czego przykładem jest budowanie wysepek normalnego życia w samym środku tajgi.
Propagandowy album NKWD, z którego pochodzą niniejsze fotografie (zob. materiał zdjęciowy „Pierwsze osiedla chłopów przesiedlonych na Daleką Północ”), stanowi swoistą inscenizację sukcesów radzieckiego ustroju poprzez wyeksponowanie kontrastu między zorganizowanym chaosem w 1930 r. i pomyślnym zakończeniem budowy osiedla pod koniec lat trzydziestych.
Widoczne na zdjęciach wiejskie obiekty niejednokrotnie powstałe ex nihilo (szkoła, szpital, klub, sklep, fabryka, itp.) służą sprawnej organizacji życia zesłańców w takim osiedlu. Metoda NKWD, polegająca na sztucznej inscenizacji stanowi dodatkowy dowód, w jaki sposób w latach trzydziestych władze radzieckie stosowały propagandę sukcesu.
