TemaTyczny

Pierwsze osiedla chłopów zesłanych na Daleką Północ

Poniższe fotografie pochodzą z propagandowego albumu NKWD  z archiwów Centrum Informacji Milicji w Archangielsku. Należy podkreślić wyjątkowy charakter tych materiałów, albowiem oficjalne archiwa przedstawiające deportację z czasów stalinowskich są niezwykle rzadkie.

Album opatrzony tytułem „Osiedla pracy w regionie Północnym i w Komijskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Radzieckiej - ASRR Komi w latach 1930-37”, zawiera ponad trzysta zdjęć wykonanych prez NKWD w dwóch odrębnych okresach: pierwszy etap deportacji (1930-31) i rok 1936, w którym uchwalono tzw. Konstytucję stalinowską głoszącą zwycięstwo socjalizmu nad wrogiem. Fotografie te stanowią ilustrację jednego  spośród jedenastu tematów przedstawionych w tym albumie: budowę osiedli, rewaloryzację gruntów rolnych, hodowlę, rolnicze budynki gospodarcze, pracę  w przemyśle, rzemiosło, życie codzienne i kulturę, place zabaw i ogródki dla dzieci i służbę zdrowia.

W ściśle tajnym raporcie władz radzieckich, tym razem opatrzonym materiałem zdjęciowym, regionalna władza NKWD z wielką gorliwością pokazuje wielkie postępy osiągnięte w ciągu ostatnich siedmiu lat przez organy zajmujące się specjalnym osiedlaniem.

 Czy jest to rodzaj pamiątkowego albumu  z okazji dwudziestej rocznicy Rewolucji Październikowej czy raczej chodzi o asekuracyjny raport, który ma chronić rolę i funkcję władz wykonawczych ? Nic nam nie wiadomo na temat motywów tej wewnętrznej propagandy. Natomiast przekaz w nim zawarty nie budzi najmniejszych wątpliwości: udało się zapanować nad wrogim środowiskiem naturalnym, a wrogowie ustroju  z właściwym efektem przeszli proces reedukacji.

Niezależnie od celów propagandowych, album ten wyjawia tragiczną prawdę: krańcowo wrogie człowiekowi środowsko naturalne, ubóstwo przesiedleńców, ciężki los zesłańców zmuszonych nie tylko do życia w szałasach podczas srogiej zimy, ale i do pozowania przed obiektywem aparatu fotograficznego ich katów.

Ta galeria zdjęć pozwala prześledzić szlak przebyty przez zesłańców i zobaczyć ich osiedla.

Poniższy opis oparty jest na faktycznych informacjach zwartych w legendach albumu NKWD.

Sowietyzacja w kolorze biało-czarnym

W albumie ze zdjęciami NKWD brakuje tylko kolorów (zob. zdjęcie „Pierwsze osiedla chłopów przesiedlonych na Daleką Północ”), stanowi on ilustrację tego, co władze traktują jako sowietyzację.

Legenda pod zdjęciem jest jednoznaczna: “Osiedla pracy kształtują nowego człowieka”, niemniej zdjęcie mówi samo za siebie. Na zesłaniu jak i we wszystkich stronach ZSRR następuje rozwój kolektywizmu, praca odbywa się tylko i wyłącznie w brygadach zarówno męskich jak i żeńskich. Zdjęcia upamiętniają zbiorowy trud i dumę z mechanizacji rolnictwa. 

Nowe wartości społeczne przenikają do społeczeńswa poprzez przynależność „rozkułaczonych” do zbiorowych organizacji:  uczniowie wstępują do organizacji pionierów, powstają kluby aktywistów działających pod czujnym okiem Stalina lub amatorskie zespoły muzyczne. Obraz wystrojonej rodziny przy suto zastawionym stole stanowi doskonały symbol awansu społecznego. Natomiast portrety ludzi, któym przyznawano tytuł stachanowca są mniej podretuszowane, albowiem zostali oni przewodnikami pracy przechodząc przez poprawczy obóz pracy. Czy te niesamowite zdjęcia niejakiego A.R. Berforta i A.P. Ławrientiewa, którzy wyglądają jak więźniowie łagru w dzień po aresztowaniu, nie pokazują prawdziwego oblicza NKWD ?

Poniższe legendy pochodzą z albumu NKWD.

Dwie ostatnie legendy w całości brzmią następująco:

Estetyka postępów w Związku Radzieckim

Przedstawiany obraz rozwoju Związku Radzieckiego nie zawsze wiąże się z wykonaniem kolosalnych planów budowy przez więźniów gułagów czy też z realizacją potężnych kombinatów przemysłowych typowych dla rządów Stalina. Postęp osiągany jest również dzięki mniejszym przedsięwzięciom, czego przykładem jest budowanie wysepek normalnego życia w samym środku tajgi.

Propagandowy album NKWD, z którego pochodzą niniejsze fotografie (zob. materiał zdjęciowy „Pierwsze osiedla chłopów przesiedlonych na Daleką Północ”), stanowi swoistą inscenizację sukcesów radzieckiego ustroju poprzez wyeksponowanie kontrastu między zorganizowanym chaosem w 1930 r. i pomyślnym zakończeniem budowy osiedla pod koniec lat trzydziestych.

Widoczne na zdjęciach wiejskie obiekty niejednokrotnie powstałe ex nihilo (szkoła, szpital, klub, sklep, fabryka, itp.) służą sprawnej organizacji życia zesłańców w takim osiedlu. Metoda NKWD, polegająca na sztucznej inscenizacji stanowi dodatkowy dowód, w jaki sposób w latach trzydziestych władze radzieckie stosowały propagandę sukcesu.